Pragnę menedżerom na bazie swojego doświadczenia, kryzysu wynikającego z panującej pandemii koronawirusa COVID-19, obowiązujących przepisów prawnych oraz nowych już przygotowanych do wdrożenia, przybliżyć temat zagrożeń korupcyjnych na jakie narażone są organizacje gospodarcze, urzędy samorządowe, pozarządowe i inne. Mogę pomagać przy opracowaniu i wdrożeniu systemu antykorupcyjnego. Bardzo dużo elementów takiego systemu już w gospodarce obowiązuje. Przygotowane do wdrożenia przepisy zobowiązywać będą do obowiązkowego opracowania i wdrożenia takiego systemu praktycznie w wszystkich polskich firmach.
Zjawisko narastającej korupcji pojawia się w coraz to nowych formach i rodzajach.
Korupcja jest zagrożeniem w każdym miejscu, w którym podejmuje się decyzje gospodarcze i administracyjne oraz występują istotne informacje o realizowanych zadaniach statutowych.
Każdy pracownik w firmie czy urzędzie gdzie wydawane są koncesje, pozwolenia, ulgi, licencje, sprawowane kontrole, wytwarzane są atrakcyjne produkty, czy realizowane usługi, lub posiada albo ma dostęp do istotnych informacji itp. narażony jest na działania korupcyjne.
Korupcja w Polsce jest bardzo duża, z tendencją wzrostową i znacząco odbija się na gospodarce narodowej. Niepokojący wzrost zjawiska korupcji potwierdzają dane z raportu CBA w 2017 r. Na bazie łącznych informacji z CBA, ABW, ŻW, Policji, SG, KAS łącznie zarejestrowano tylko w województwie pomorskim 597 przestępstw korupcyjnych. W Polsce szacuje się, że tylko na rynku zamówień publicznych straty wynoszą 11,8% PKB tj 236 mld zł. Według badań Instytutu Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym w 2017r przedsiębiorcy w Polsce ocenili, że średnio dodatkowe koszty w ich firmach z powodu korupcji wyniosły prawie 17,5%. Pełnych aktualnych informacji w takim ujęciu nie mogłem znaleźć. Są podane różne informację, ale już w innym ujęciu.
Powyższe dane potwierdzają i uświadamiają, że korupcja jest bardzo dużym problemem i zagrożeniem.
TYPOWE CECHY KORUPCJI to:
– powszechność
– entropia
– rynkowość
– interakcyjność.
Najbardziej rozpoznawalne rodzaje korupcji, które najczęściej mamy na myśli to:
– powstanie stosunku zależności,
– podporządkowywanie osób przekupywanych,
– korupcja bierna,
– korupcja czynna.
Pojawiają się cały czas nowe metody, formy i rodzaje np.
– oszustwo w kontaktach wzajemnych firm.
– nepotyzm, kumoterstwo.
– przekupstwo u kooperantów,
– konflikt onteresów,
– wprowadzanie wirusów.
W ostatnich latach polskie instytucje nadzoru administracyjnego i gospodarczego uznały, iż zjawisko korupcji jest jednym z podstawowych problemów i zaczyna nabierać negatywnej dominacji w ich działaniach. To stanowisko oraz przyjęte akty prawne międzynarodowe uznane przez rząd Polski, wymusiły tym samym, opracowanie rozwiązań prawnych, które na bieżąco są doskonalone aby przeciwdziałać temu zjawisku.
Podstawą jest uchwalona przez Unię Europejską
KONWENCJA PRAWNO-KARNA O KORUPCJI
z dnia 27 stycznia 1999 r.
O PRZECIWDZIAŁANIU KORUPCJI W PRAWIE CYWILNYM
z dnia 4 listopada 1999 r.
oraz
Dyrektywa o ochronie sygnalistów Parlamentu Europejskiego z dnia 16.04.2019 nr 6/2019.
Najważniejsze, które obowiązuję w Polsce to:
UCHWAŁA nr 37 RADY MINISTRÓW
z dnia 1 kwietnia 2014 r w sprawie
Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2014 -2019
oraz
Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata 2019 – 2020
USTAWA
z dnia 28 października 2002 r
O ODPOWIEDZIALNOŚCI PODMIOTÓW ZBIOROWYCH ZA CZYNY ZABRONIONE POD GROŹBĄ KARY.
a także kodeksy
KARNY, CYWILNY, SKARBOWY, PRACY.
Łącznie już obowiązuje 65 paragrafów, które są one podstawą kar związanych z działaniami korupcyjnymi.
W dniu 22marca 2018r Unia Europejska wysłała do rządu polskiego ponaglenie w którym między innymi jest następujące zalecenie:
„Polska musi niezwłocznie osiągnąć postęp we wprowadzaniu najważniejszych zaleceń grupy roboczej OECD ds. przekupstwa, które nie zostały wdrożone pomimo upływu ponad czterech lat od przeprowadzenia w czerwcu 2013 r oceny stanu wdrożenia”
Unia Europejska wydała też opinię o projektowanych i realizowanych już przepisach:
- jako bardzo spóźnione,
- nie ma zaleceń przewidujących dotkliwe karanie organizacji oraz wszystkich osób związanych z decyzjami zarządów i wykonawców powiązanych korupcją.
Rząd przygotował już odpowiednie projekty spełniające powyższe zalecenia Unii Europejskiej. Ostatni etap ich procedowania jest aktualnie już realizowany. Najważniejsze w nich postanowienia między innymi to:
1 – Wdrożenie obowiązkowe systemów antykorupcyjnych w wszystkich firmach zatrudniających powyżej 50 pracowników pod groźbą wysokich kar finansowych i administracyjnych dla firm i ich zarządów.
W praktyce na podstawie wdrożonego systemu przy zawieraniu umów o współpracy, kooperacji, itp. wszystkie pozostałe firmy także będą musiały mieć odpowiednie elementy takiego systemu, niezależnie od ich wielkości.
2 – Warunki stosowania klauzuli niekaralności, to ujawnienie wszystkich istotnych okoliczności przestępstwa i zawiadomienia przez UDZIELAJĄCEGO INFORMACJĘ określanego jako SYGNALISTA, organowi powołanemu do ścigania przestępstw korupcyjnych zanim ten organ dowiedział się o jego popełnieniu.
Warto wiedzieć jeszcze o dwóch postanowieniach w proponowanej ustawie sygnalista może:
– w pewnych warunkach otrzymać premię od wielkości ujawnionej korupcji,
– może domagać się odszkodowania jeżeli uzna, że jest szykanowany ze strony firmy.
Natomiast
„Dyrektywa Parlamentu Europejskiego
i Rady Europy 2019/1932 z 23.10.2019r
o ochronie sygnalistów”
musi być wdrożona do końca 2021r.
Precyzuje ona przepisy zabezpieczające sygnalistów i przewiduję, że w każdej instytucji publicznej czy prywatnej, zatrudniającej co najmniej 50 osób, będzie musiała powstać procedura zgłaszania nieprawidłowości czy nadużyć w miejscu pracy.
Oznacza to, że SYGNALISTA nie podlega karze
oraz
nie poniesie żadnych konsekwencji, jeżeli jego sygnał się nie potwierdzi.
Według badań ACFE, najczęściej źródłem informacji o zjawisku korupcji w firmach są anonimowe zgłoszenia od pracowników i stanowią one 39,1% wszystkich źródeł o nieprawidłowościach.
Wszystkie powyższe fakty jednoznacznie pokazują wielkość zagrożenia i odpowiedzialności nie tylko karnej
DLA KAŻDEGO ZARZĄDU FIRMY I URZĘDU,
za
NIE REALIZOWANIE POLITYKI ANTYKORUPCYJNEJ.
Przewidywane są następujące kary za brak systemu antykorupcyjnego:
- kara pieniężna od 1 000 zł do 5 000 000 zł,
jednak nie wyższej niż 3% przychodu w roku obrotowym, w którym popełniono czyn korupcyjny;
- jeżeli przychód był niższy niż 1 000 000 zł to 10% wydatków w roku poprzednim, jednak nie niżej niż 5 000 zł.
Ponadto sąd na okres od 1 roku do 5 lat może zakazać:
- reklamy lub promocji prowadzonej działalności,
- korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego,
- korzystania z funduszy strukturalnych, spójności i innych z UE,
- korzystania z pomocy organizacji, których polska jest członkiem,
- ubiegania się o zamówienia publiczne,
- oraz podać wyrok do publicznej wiadomości.
Jestem gotów pomagać zidentyfikować podstawowe najważniejsze miejsca korupcjogenne w organizacji firmy oraz określać etapy budowy systemu działań antykorupcyjnych i wdrażania tego systemu. Etapy te nie są sztywnym planem prac. Mogą się pojawić w trakcie realizowanych prac, nowe etapy lub niektóre być pominięte albo rozbudowane. Zawsze zależy to od charakteru organizacji i jej wielkości oraz otoczenia. Zmiany te zawsze muszą być aprobowane przez kierownictwo firm.
Zarządy powinny odpowiedzieć sobie na podstawowe trzy pytania dotyczące Waszych firm w tym zakresie:
- Czy Wasza firma już spróbowała rozwiązać jakiś problem z niespodziewanym zdarzeniem korupcyjnym?
- Czy codziennie zastanawiacie się jak uchronić ją przed zagrożeniami jakie niesie powszechne zjawisko korupcji?
- Czy kryzys ekonomiczny, gospodarczy i pandemia Covid 19 oraz pojawiająca się z nią nieuchronna większa korupcja może mieć ogromny wpływ na Wasze przedsiębiorstwo?
Jeżeli zarządy nie potrafią stanowczo i jednoznacznie pozytywnie odpowiedzieć na te pytania to wasze firmy i ich kadra kierownicza oraz pracownicy niższego szczebla są zagrożeni.
Wszystko to rodzi ogromną potrzebę zastosowania specjalnych technik zarządzania kryzysowego. Każda zmiana w prowadzeniu biznesu jest skomplikowana i wymaga współpracy wszystkich zatrudnionych na wielu płaszczyznach. To często od waszych decyzji zależy dalsze prowadzenie z sukcesem firmy i utrzymanie wielu stanowisk pracy. Zarządzanie w czasie kryzysu polega nie tylko na przygotowaniu potrzebnych działań, gdy takie zdarzenie nastąpi, ale przede wszystkim natychmiastowe działanie wyprzedzające.
Opracowanie i wdrożenie strategii zarządzania w kryzysie pandemii i bezpieczeństwa dalszego rozwoju, mogą firmy dokonać we własnym zakresie. Jednak jak uczy nie tylko moje doświadczenie, wiąże się to z długim okresem czasu opracowania i realizacji. Pojawiają się także wiele błędów wynikających z przyzwyczajenia, nawyków, subiektywnej oceny sytuacji wewnętrznej oraz wpływu otoczenia na działalność firmy. Przyczyny te powodują, że powstają podstawowe błędy wpływające na brak satysfakcjonujących wyników i nie osiągnięcie oczekiwanych choćby strategicznych minimalnych celów jakie postanowiły osiągnąć firmy w zakresie działań antykorupcyjnych.
Każdy kryzys powoduje w firmie niepokój, nerwowe reakcje, często nieprzemyślane decyzje, podejmowane, intuicyjne pod wpływem niespodziewanych przykrych impulsów. Taka nieprzemyślana reakcja menedżerów firmy powoduję jeszcze bardziej kłopotliwą sytuację i coraz bardziej negatywne skutki dla bieżących działań. Pogarszają się relacje z klientami, dostawcami, administracją państwową, bankami, a także co najważniejsze demobilizują pracowników.
Należy dążyć do spokojnego zebrania możliwie wielu informacji i wykorzystać kryzys jako podstawę do rozwoju firmy w nowej sytuacji, w nowych warunkach. Określić zmiany jednoznacznie i elastyczne.
Ps
1. Jeszcze dwie uwagi do tego ważnego tematu do rozważenia przez menedżerów w firmach.
Wspominane projekty ustaw nie weszły w życie jeszcze z dwóch powodów:
- Spory co roli Sygnalistów.
Jeden z raportów organizacji pozarządowych ujawnił, że prokuratura bardzo chcę, aby zgłoszenie korupcji w firmie przez sygnalistę było rozpatrywane i z automatu taki sygnalista uzyskał by status „tajnego współpracownika” w tej firmie.
Nie wszyscy się zgadzają z takim rozwiązaniem systemowym.
- Panująca pandemia i rząd nie chce otwierać na razie nowego pola sporów.
Jednak jestem pewien, że przepisy antykorupcyjne zostaną przyjęte w możliwie najkrótszym terminie, choćby z powodu wielkości powiększania zasobów finansowych państwa. Moim zdanie będzie to proces niezależnie od opcji rządzącej. Tylko jedni zrobią to skalpelem, a inni siekierą.
2. W świetle tej ustawy antykorupcyjnej pojawia się pilna potrzeba przeanalizowania prowadzonej polityki pracowniczej w firmach. Szczególnie jak patrzymy na przekrój naszego społeczeństwa i podatność jego na korzyści finansowe. I jeszcze ostatnia uwaga w tym temacie. Zapoznając się z bardzo bogatą literaturą w zakresie zjawiska korupcji i działań oraz budowy systemów antykorupcyjnych z zdziwieniem musiałem uznać, że najlepsze materiały, wskazówki i porady, wręcz propozycje procedur reprezentowały publikacje CBA. Nawet jak w firmach kiedyś przyjdzie przykry moment, iż pojawi się korupcja, to nawet niedoskonały system, a oparty na materiałach CBA na pewno złagodzi końcowe straty, oceny i sankcje.